Endometrioza to przewlekła choroba zapalna, która może znacząco wpływać na jakość życia, zdrowie intymne i płodność kobiet. Szacuje się, że nawet co dziesiąta kobieta w wieku rozrodczym może się z nią zmagać – mimo to wciąż bywa późno rozpoznawana, mylona z innymi schorzeniami lub bagatelizowana.

Marzec – miesiąc świadomości endometriozy to dobry moment, by uporządkować wiedzę na temat objawów, dostępnych metod diagnostycznych i możliwości leczenia. Coraz więcej mówi się także o tym, jak styl życia, dieta i wsparcie psychologiczne mogą wspomagać terapię i poprawiać komfort życia pacjentek.

Poniżej zebraliśmy najważniejsze informacje, które mogą pomóc zarówno kobietom z podejrzeniem endometriozy, jak i tym już zdiagnozowanym – w tym również pacjentkom planującym ciążę lub będącym pod opieką kliniki leczenia niepłodności.

Czym jest endometrioza?

Endometrioza polega na obecności komórek podobnych do błony śluzowej macicy (endometrium) poza jej naturalnym miejscem – najczęściej w jamie brzusznej (np. w jajnikach, jajowodach, otrzewnej, a także na pęcherzu lub jelitach).

Ogniska endometriozy reagują na zmiany hormonalne w cyklu menstruacyjnym, co powoduje lokalne stany zapalne, ból, powstawanie zrostów, a czasem również torbieli. W dłuższej perspektywie może to prowadzić do obniżenia jakości życia, a także do trudności z zajściem w ciążę.

Objawy – nie tylko bolesne miesiączki

Ból podczas miesiączki jest najczęściej zgłaszanym objawem endometriozy, jednak ważne jest, by zaznaczyć: miesiączka nie powinna być bolesna do tego stopnia, by utrudniała normalne funkcjonowanie. Silny ból, który wymaga stosowania silnych leków przeciwbólowych, uniemożliwia pracę, naukę, sen lub codzienne aktywności, nie jest normą – i powinien być sygnałem alarmowym.

Do objawów, które mogą sugerować endometriozę, należą:

• silne, nawracające bóle miesiączkowe, które nie mijają po standardowych lekach przeciwbólowych,
• ból w miednicy mniejszej (przewlekły lub cykliczny), również poza miesiączką,
• ból w trakcie współżycia (szczególnie głęboki, „odczuwany wewnętrznie”),
• ból przy oddawaniu moczu lub stolca, zwłaszcza podczas miesiączki,
• problemy jelitowe – np. wzdęcia, biegunki, zaparcia, które pojawiają się cyklicznie i nasilają się w trakcie menstruacji,
• plamienia międzymiesiączkowe lub obfite miesiączki,
• uczucie zmęczenia, rozdrażnienie, spadek koncentracji, które mają charakter przewlekły,
• problemy z zajściem w ciążę – u części kobiet endometrioza zostaje rozpoznana dopiero na etapie diagnostyki niepłodności.

Nie każda kobieta z tymi objawami ma endometriozę – ale ich obecność powinna skłonić do konsultacji ginekologicznej i rozważenia pogłębionej diagnostyki, szczególnie jeśli objawy są nawracające i mają wpływ na jakość życia.

Warto pamiętać, że nasilenie objawów nie musi odpowiadać zaawansowaniu choroby – niektóre kobiety z rozległą endometriozą mogą mieć minimalne dolegliwości, a inne z niewielkimi ogniskami – bardzo silne bóle. Dlatego tak istotna jest indywidualna ocena objawów i dokładny wywiad medyczny.

Diagnoza – dlaczego postawienie rozpoznania trwa tak długo?

Mimo rosnącej świadomości, endometrioza nadal bywa rozpoznawana zbyt późno – często po wielu latach od wystąpienia pierwszych objawów. Średni czas od pojawienia się symptomów do diagnozy wynosi od 7 do 10 lat.

Dlaczego tak się dzieje? Po pierwsze, wiele kobiet przez lata słyszy, że bolesne miesiączki to norma, że „taka ich uroda”, albo że przesadzają. Po drugie, objawy endometriozy mogą przypominać inne schorzenia – jak zespół jelita drażliwego (IBS), infekcje układu moczowego, choroby zapalne jelit czy przewlekły stres. To wszystko sprawia, że pacjentka jest kierowana do różnych specjalistów, zanim trafi do odpowiedniego lekarza.

Rozpoznanie endometriozy opiera się na kilku etapach:

• Dokładny wywiad lekarski, z uwzględnieniem bólu, cykliczności objawów i historii ginekologicznej.
• Badanie ginekologiczne, które może ujawnić bolesność w obrębie przymacicz czy guzowate struktury.
• USG transwaginalne – najlepiej wykonane przez ginekologa z doświadczeniem w diagnozowaniu endometriozy. Wykrywa ono m.in. torbiele endometrialne (tzw. czekoladowe) czy zrosty.
• Rezonans magnetyczny (MRI) – szczególnie pomocny w lokalizacji głębokiej endometriozy (np. w przegrodzie odbytniczo-pochwowej, na jelitach czy pęcherzu).
• Laparoskopia diagnostyczna – to zabieg operacyjny, który pozwala na bezpośrednią ocenę zmian w jamie brzusznej i pobranie materiału do badania histopatologicznego. Choć to najbardziej precyzyjna metoda, dziś nie zawsze jest konieczna jako pierwszy krok.

Coraz częściej diagnoza stawiana jest w oparciu o obraz kliniczny i badania obrazowe, bez konieczności natychmiastowego zabiegu. Kluczem do skutecznej diagnostyki jest jednak doświadczenie lekarza oraz czujność samej pacjentki – bo to ona często jako pierwsza zauważa, że coś w jej cyklu miesiączkowym czy funkcjonowaniu organizmu się nie zgadza.

Styl życia i dieta – czy mogą wspierać leczenie endometriozy?

Choć styl życia nie wyleczy endometriozy, to może istotnie wspomagać terapię i łagodzić objawy. Dlatego warto go traktować jako element uzupełniający leczenie farmakologiczne lub chirurgiczne.

Dieta w endometriozie

Dieta przeciwzapalna, bogata w warzywa, błonnik, nienasycone kwasy tłuszczowe (np. z ryb i olejów roślinnych), produkty pełnoziarniste i ograniczająca żywność wysoko przetworzoną może zmniejszać objawy związane ze stanem zapalnym.

Niektóre pacjentki zauważają poprawę po wykluczeniu glutenu, nabiału czy czerwonego mięsa – warto jednak wprowadzać takie zmiany pod opieką dietetyka klinicznego.

Aktywność fizyczna

Umiarkowany, regularny ruch (np. pilates, joga, stretching, spacery) może pomagać redukować napięcia w obrębie miednicy i zmniejszać dolegliwości bólowe. Dodatkowo aktywność fizyczna wspiera równowagę hormonalną i pracę układu nerwowego.

Wsparcie psychologiczne

Przewlekły ból, poczucie niezrozumienia i stres związany z leczeniem lub niepewnością diagnostyczną to czynniki, które mogą wpływać na zdrowie psychiczne kobiet z endometriozą.
Wsparcie psychologiczne może być cennym uzupełnieniem leczenia – szczególnie gdy choroba oddziałuje na życie osobiste, zawodowe czy relacje.

Leczenie 

Leczenie endometriozy powinno być indywidualnie dopasowane do pacjentki. Uwzględnia się takie czynniki jak: wiek, nasilenie objawów, lokalizacja ognisk, plany prokreacyjne oraz wcześniejsze leczenie.

Najczęściej stosowane metody to:

• hormonalna terapia farmakologiczna (np. gestageny, analogi GnRH),
• chirurgia laparoskopowa (np. usuwanie torbieli endometrialnych lub ognisk choroby),
• fizjoterapia uroginekologiczna,
• wsparcie dietetyczne i psychologiczne,
• leczenie wspomagające (np. w ramach medycyny integracyjnej).

W przypadku pacjentek starających się o ciążę, szczególnie ważna jest współpraca pomiędzy ginekologiem, embriologiem i specjalistą leczenia niepłodności.

Endometrioza a ciąża  

Endometrioza nie wyklucza możliwości zajścia w ciążę, ale może ją utrudniać. U wielu pacjentek choroba zostaje zdiagnozowana dopiero wtedy, gdy po dłuższym czasie starań o dziecko nie udaje się uzyskać ciąży. Przyczyną może być zarówno obecność zrostów mechanicznie blokujących jajowody, jak i przewlekły stan zapalny, który wpływa na jakość komórek jajowych, owulację oraz receptywność endometrium.

Z drugiej strony – ciąża jest możliwa również bez wcześniejszego leczenia endometriozy, szczególnie w mniej zaawansowanych postaciach choroby. To, jak endometrioza wpływa na płodność, jest sprawą bardzo indywidualną – i dlatego tak ważna jest dokładna diagnostyka i indywidualne podejście.

W czasie ciąży u części kobiet objawy endometriozy ulegają złagodzeniu – najprawdopodobniej ze względu na specyficzne zmiany hormonalne, w tym brak cyklu owulacyjnego i wysokie stężenie progesteronu. Nie jest to jednak reguła – u niektórych pacjentek dolegliwości utrzymują się lub nawet nasilają, szczególnie w zaawansowanej ciąży.

Endometrioza może również wpływać na przebieg ciąży. Badania wskazują na zwiększone ryzyko:

• poronienia, zwłaszcza w I trymestrze,
• przedwczesnego porodu,
• łożyska przodującego lub nieprawidłowego przylegania łożyska,
• silniejszych dolegliwości bólowych w III trymestrze – wynikających m.in. z rozciągania zrostów lub ucisku w obrębie jamy brzusznej.

Z tego względu ciąża u kobiety z rozpoznaną endometriozą powinna być prowadzona przez zespół specjalistów z doświadczeniem w pracy z pacjentkami wysokiego ryzyka. W naszej klinice leczenia niepłodności zwracamy szczególną uwagę na kontynuację opieki nad pacjentkami, które uzyskały ciążę po leczeniu endometriozy – monitorując nie tylko rozwój ciąży, ale także komfort psychiczny i fizyczny kobiety.

Warto też dodać, że ciąża nie leczy endometriozy – łagodzenie objawów podczas ciąży może być jedynie czasowe. Po porodzie, zwłaszcza po zakończeniu karmienia piersią, objawy mogą powrócić. Dlatego także po ciąży warto pozostać pod kontrolą ginekologiczną i – jeśli trzeba – wrócić do leczenia.

Endometrioza nie daje charakterystycznych zmian w podstawowych badaniach laboratoryjnych ani w rutynowym USG. Przez lata może być bagatelizowana – zarówno przez otoczenie, jak i przez samą pacjentkę. Tymczasem przewlekły ból, ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu i wpływ na płodność to wystarczające powody, by szukać pomocy. Świadomość choroby to pierwszy krok – zarówno po stronie pacjentki, jak i lekarza.

Endometrioza to choroba, która wymaga kompleksowego podejścia – diagnostyki, leczenia, ale także wsparcia dietetycznego, fizjoterapeutycznego i psychologicznego.

W klinice leczenia niepłodności, gdzie opiekujemy się pacjentkami z endometriozą na różnych etapach życia, coraz częściej mówimy o konieczności współpracy wielu specjalistów. Bo endometrioza to nie tylko problem ginekologiczny – to choroba systemowa, która wpływa na całe życie kobiety.

Najczęściej zadawane pytania (FAQ)

Czy endometrioza może się cofnąć samoistnie?
Nie. Endometrioza jest chorobą przewlekłą. Objawy mogą ulec złagodzeniu, np. w czasie ciąży lub menopauzy, ale samoistne ustąpienie ognisk choroby nie jest typowe.

Czy można zajść w ciążę mając endometriozę?
Tak, ale w części przypadków choroba może utrudniać zajście w ciążę. W razie problemów warto skonsultować się z kliniką leczenia niepłodności.

Czy dieta może zastąpić leczenie farmakologiczne?
Nie. Dieta może wspierać terapię i łagodzić objawy, ale nie zastępuje leczenia hormonalnego ani operacyjnego.

Czy endometrioza wpływa na przebieg ciąży?
Może – u kobiet z rozpoznaną endometriozą występuje większe ryzyko powikłań, dlatego ciąża powinna być prowadzona pod kontrolą doświadczonego zespołu medycznego.