Zespół policytycznych jajników (PCOS) i jego wpływ na płodność kobiety

dr n. med. Katarzyna Szlendak-Sauer

Specjalista ginekolog-położnik

Specjalista endokrynolog

Czym jest zespół policystycznych jajników?

Zespół policystycznych jajników (PCOS) to zaburzenie hormonalne, które dotyka nawet 10-15% kobiet w wieku rozrodczym. Charakteryzuje się nieregularną owulacją, podwyższonym poziomem androgenów oraz obecnością licznych drobnych pęcherzyków  w jajnikach, które są widoczne w badaniu ultrasonograficznym. Chociaż dokładna przyczyna PCOS nie jest w pełni poznana, uważa się, że istotną rolę odgrywają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe, takie jak np. styl życia.

PCOS jest jednym z najczęstszych zaburzeń hormonalnych u kobiet i często bywa przyczyną problemów z płodnością. Nieleczony, może prowadzić do długoterminowych komplikacji zdrowotnych, takich jak cukrzyca typu 2, choroby sercowo-naczyniowe, nowotwory trzonu macicy czy problemy z wagą.

Objawy PCOS

Objawy PCOS mogą się różnić u poszczególnych kobiet i mają różne nasilenie. Do najczęściej występujących należą:

  • Nieregularne miesiączki:  cykle miesiączkowe są często długie (powyżej 35 dni) krwawienia skąpe lub obfite, czasem występuję zbyt częste miesiączki (cykle poniżej 21 dni) lub brak miesiączki ponad 6 miesięcy.
  • Nadmiar androgenów: Podwyższony poziom męskich hormonów może powodować: nadmierne owłosienie na twarzy, klatce piersiowej, brzuchu (hirsutyzm), trądzik, a także przerzedzenie włosów na głowie (łysienie typu męskiego).
  • Problemy z wagą: Wiele kobiet z PCOS ma trudności z utrzymaniem prawidłowej masy ciała i często cierpi na nadwagę lub otyłość, szczególnie w okolicach brzucha (otyłość brzuszna).
  • Insulinooporność: Kobiety z PCOS często mają obniżoną wrażliwość tkanek (tłuszczowej, mięśni) na działanie insuliny, co może prowadzić do podwyższonego poziomu cukru we krwi i zwiększonego ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2.
  • Trudności z zajściem w ciążę: PCOS jest jedną z głównych przyczyn niepłodności u kobiet. Brak i zaburzenia owulacji utrudniają naturalne poczęcie.
  • Zwiększone ryzyko poronienia: kobiety z PCOS mają „gorszą” jakość komórek jajowych, nieprawidłową odpowiedź (receptywność) endometrium w procesie zagnieżdżania zarodka
  • Zwiększone ryzyko powikłań w ciąży: nadciśnienia, cukrzycy ciążowej, porodu przedwczesnego, zaburzenia wzrastania płodu
  • Zmiany nastroju: Niektóre kobiety z PCOS doświadczają wahań nastroju, depresji i lęków, co może być związane z brakiem równowagi hormonalnej i wpływem schorzenia na samoocenę oraz jakość życia.

Diagnostyka PCOS

Rozpoznanie PCOS opiera się na kryteriach tzw. Rotterdamskich, które obejmują występowanie 2 z 3 wymienionych:

  1. Zaburzenia owulacji
  2. Kliniczne objawy hiperandrogenizacji i/lub podwyższony poziom androgenów we krwi
  3. Obraz policystycznych jajników w  badaniu ultrasonograficznym

Oraz  wykluczenie innych przyczyny podobnych objawów np. chorób tarczycy, nadnerczy, hiperprolaktynemii.

Leczenie PCOS

PCOS nie jest chorobą, którą można całkowicie wyleczyć, ale można kontrolować objawy oraz minimalizować odległe powikłania zdrowotne, np. otyłość, cukrzyca, nowotwory macicy. Leczenie zależy od objawów klinicznych i celów pacjentki, zwłaszcza od tego, czy planuje zajść w ciążę. Główne cele terapeutyczne obejmują:

  • Zmiany w stylu życia:
    • Dieta: o niskim indeksie glikemicznym, cukrzycowa, redukcyjna zmniejsza insulinooporność, a utrata masy ciała, nawet o 5-10%, może znacząco poprawić równowagę hormonalną, przywrócić regularne cykle miesiączkowe, spontaniczne owulacje a tym samym zwiększyć szanse na naturalne zajście w ciążę.
    • Aktywność fizyczna: Regularne ćwiczenia pomagają nie tylko w utracie wagi, ale także poprawiają wrażliwość na insulinę i regulują poziom hormonów.
  • Leczenie farmakologiczne:
    • Leki hormonalne antykoncepcyjne: często stosowane, aby regulować cykl miesiączkowy, zmniejszać objawy nadmiaru androgenów (trądzik, hirsutyzm) oraz chronić przed przerostem, rozrostem i nowotworem błony śluzowej macicy.
    • Leki antyandrogenne (hamujące wydzielanie androgenów): octan cyproteronu, flutamid, spironolakton stosowane u kobiet z nadmiernym owłosieniem lub trądzikiem. Trzeba jednak pamiętać, że takie leczenie jest przeciwwskazane u kobiet planujących ciążę.
    • Metformina: lek stosowany w leczeniu insulinooporności, wspomaga dietę, redukcję masy ciała, często przywraca regularne cykle miesiączkowe oraz zmniejsza ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2.
    • Leki indukujące owulację:  u kobiet, które planują ciążę, stosuje się leki doustne stymulujące owulację, takie jak: cytrynian klomifenu lub letrozol. W przypadku braku odpowiedzi jajników na stymulację owulacji może być konieczne stosowanie gonadotropin w zastrzykach i leczenie technikami rozrodu wspomaganego medycznie (ang. ART).

PCOS a płodność

Zaburzenia owulacji są główną przyczyną niepłodności u kobiet z PCOS. Nieregularna owulacja lub jej brak sprawia, że trudno przewidzieć moment, w którym dojdzie do uwolnienia komórki jajowej, co utrudnia poczęcie dziecka. Na szczęście, wiele kobiet z PCOS, dzięki odpowiedniemu leczeniu jest w stanie zajść w ciążę i urodzić zdrowe dziecko. Wczesna diagnostyka, zmiana stylu życia, dieta, aktywność ruchowa, redukcja masy ciała u kobiet z otyłością, poprawia wrażliwość na insulinę, przywraca spontaniczną owulację i/lub zwiększa odpowiedź jajników na indukcję owulacji, a więc i  szansę na naturalne zajście w ciążę.

W niektórych przypadkach, gdy leki stymulujące owulację nie przynoszą efektu, konieczne może być skorzystanie z technik rozrodu wspomaganego medycznie, takich jak: inseminacja domaciczna (IUI) lub zapłodnienie pozaustrojowe  (ang. in vitro fertilization, IVF).

Mimo że PCOS może prowadzić do problemów z płodnością, odpowiednia diagnostyka i leczenie dają wielu kobietom szansę na macierzyństwo. Indywidualnie dobrane leczenie, pozwala kontrolować objawy kliniczne PCOS oraz minimalizować odległe ryzyko powikłań.

Jeśli masz jakiekolwiek objawy sugerujące występowanie u Ciebie PCOS, zmagasz się z niepłodnością, dotychczasowe postępowanie lecznicze nie przynosi oczekiwanych rezultatów, skontaktuj się z jednym z naszych lekarzy specjalistów w celu diagnostyki i ustalenia odpowiedniego postępowania terapeutycznego.